استاندارد و کیفیت – تعاریف و مفاهیم پایه

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            دکتر سید حسین پیمان                   عضو هیئت علمی مکانیزاسیون دانشگاه گیلان

 

-مفهوم استاندارد

 

امروزه از واژه استاندارد در زمينه‌هاي متفاوتي استفاده مي‌شود. به طور مثال در مكالمات روزمره به كاربردن عباراتي نظير لوازم استاندارد، رفتار استاندارد، مشخصات استاندارد و امثال آن بسيار رايج است. صرف نظر از گوناگوني موارد استفاده از واژه استاندارد نكته مشترك در همه اين موارد كاربرد اين واژه به عنوان راهنمايي جهت مقايسه است و در اين خصوص يك استاندارد مي‌تواند پاسخگوي نيازها و مشكلات به وجود آمده باشد.

مفهوم لغوي استاندارد به معناي، نمونه، قاعده، اصل، مقياس تصويب شده، و هر چيزي كه به عنوان مبنايي براي مقايسه پذيرفته شود. با توجه به مفاهيم مذكور، مطابقت كالا، خدمات، آيين كار، سيستم كيفيت يا هر امري با استاندارد، بدين معناست كه در آن موارد قواعد، اصول و مقررات ويژه اي رعايت شده است(10:13).

 اما تاكنون در مورد استاندارد و استاندارد كردن تعاريف متفاوتي بيان شده كه در واقع هر كدام از نقطه نظر خاصي بوده است. در اين زمينه سازمان بين‌المللي استاندارد(ISO) تعاريف زير را در مورد استاندارد و استاندارد كردن بيان نموده است :

الف: استاندارد مدركي است در برگيرنده‌ قواعد، راهنمايي‌ها يا ويژگي‌هايي براي فعاليت‌ها يا نتايج آنها به منظور استفاده عمومي و مكرر كه از طريق هم رأيي فرا هم و به وسيله سازمان شناخته شده‌اي تصويب شده باشد و هدف از آن دست‌يابي به ميزان مطلوبي از نظم در يك زمينه خاص است.

ب :استاندارد كردن عمل ايجاد مقرراتي است براي استفاده عمومي و مكرر با توجه به مشكلات بالفعل و بالقوه كه هدف از آن دست‌يابي به ميزان مطلوبي از نظم در يك زمينه خاص است)15:20).

سایر تعاریف استاندارد به شرح زیر می باشد:

وضع قوانین و مقرارت برای تعیین کیفیت و مشخصات مطلوب یک کالا را استاندارد میگویند.

 

پيش از پرداختن به زمينه‌هاي تاريخي استاندارد لازم است تا مفهوم علمي و فني استاندارد به طور دقيق مشخص شود. به طور كلي واژه استاندارد به دو مفهوم عمده به كار برده مي‌شود:

 در مفهوم اول منظور از استاندارد، يكاها[1] و برسنج‌هاي[2] اندازه‌گيري است. اين مفهوم مي‌تواند به معناي يكاهاي اندازه‌گيري مانند متر، كيلوگرم، ثانيه و نظاير آن باشد و يا مقياس‌هاي فيزيكي از قبيل ميله يك متري، وزنه يك كيلوگرمي و امثال آن را در برگيرد. در مفهوم دوم، استاندارد كتابچه يا مجموعه مكتوبي است كه در برگيرنده مقررات و اصولي براي تنظيم امور فني، صنعتي، علمي و تجاري مي‌باشد.

بنابراين مي‌توان گفت كه  استاندارد‌ها موجب تسهيل توليد، اشاعه و مصرف اطلاعات و يا ساير محصولات مي‌شوند و با حذف عوامل بي‌ارزش و غير ضروري سبب صرفه‌جويي در وقت و هزينه مي‌گردند. براساس تعاريف فوق اهدافي براي استانداردها تعيين شده كه از جمله‌ اهداف اساسي مي‌توان به موارد زير اشاره نمود:

1- تعريف حد قابل قبول كيفيت و كميت،

2- به وجود آوردن زبان مشترك و موثر بين افراد براي مبادله اطلاعات، نظرات و افكار،

3- تلفيق بهينه كيفيت با مصرف و جوانب اقتصادي ،

4- به حداقل رساندن هزينه‌ها با راه‌يابي براي موارد مشابه و تكرار شونده ،

5- ارتقاي قابليت، اعتماد و اتكاء(10:14).

 
2-1-3- مزيت استاندارد كردن

گذشته از موارد ذكر شده درباره مزيت استاندارد كردن كه شامل ساده كردن، تعويض‌پذيري، افزايش ايمني و امثال آن يكي از مزيت‌هاي اساسي كه هدف اصلي عوامل فوق بوده و نيز مورد توجه دولت‌ها و صنايع مي‌باشد فوايد و مزاياي اقتصادي است.

استانداردها ارائه دهنده راه حل براي مشكلات بوده و نتيجه استاندارد سازي افزايش بهره‌وري است كه اين عمل به طرق زير انجام مي‌شود.

- ارائه روش‌هاي صحيح محاسبات فني

- تعيين قواعد عمومي و مشخصات و ويژگي‌هاي محصول

- يكنواختي و هماهنگ‌سازي

- گردش صحيح اطلاعات و جلوگيري از اتلاف سرمايه و زمان

- كاهش قابل توجه هزينه‌ها از طريق كاهش انواع و ميسر كردن توليد انبوه(26:20)

 

 
2-1-4- انواع استاندارد

 

با توجه به محدوده‌اي كه مقوله استاندارد در آن مورد نظر باشد، انواع گوناگون استاندارد مطرح مي‌شود. در صورتي كه استاندارد خاص، منحصراً در قلمرو تحت حاكميت يك كشور تدوين و اجرا شود "استاندارد ملي يا كشوري" مصداق مي‌يابد(11:13).

 استاندارد ملي به وسيله يك سازمان كشوري مثل ISIRI [3] براي ايران و BSI [4]براي انگلستان وANSI[5] براي ايالات متحده آمريكا تهيه و تصويب و ارائه مي‌شود. استانداردهاي ملي از نظر اجرايي به دو دسته استاندارد اجباري و استاندارد تشويقي تقسيم بندي مي شوند. استاندارد اجباري در رابطه مستقيم با ايمني و بهداشت و يا تجارت خارجي است و استاندارد تشويقي استانداردهايي است كه توليد كننده با توجه به توان بالاي توليد و علاقمندي خود داوطلبانه تمايل به اجراي آن دارد(17).

در صورت طرح استاندارد در منطقه‌اي فراتر از قلمرو يك كشور، "استاندارد منطقه‌اي" مطرح مي‌گردد كه اين استاندارد توسط يك سازمان منطقه‌اي تهيه و تصويب مي‌شود و به ساير كشورها ارائه مي‌گردد. هر گاه استاندارد ويژه‌اي در عرصه‌ بين‌المللي ارائه شود، يكي از مصاديق اصطلاح " استاندارد بين‌المللي" محسوب مي‌شود(همان).

 كميسيون بين المللي الكترو تكنيك IEC اولين سازمان بين‌المللي در جهان است كه در سال 1906 تأسيس شد. اين كميسيون در حدود 40 كميته ملي را در بر مي‌گيرد. مصوبات اين كميته‌ها كه با توافق نمايندگان كشورهاي عضو تصويب مي‌شود براي كليه اعضاء لازم الاجراء مي‌باشد.

استانداردهاي مذكور (ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي) در زمينه‌هاي متفاوت مربوط به كالاها و خدمات، تأسيسات، آيين‌هاي كار و سيستم كيفيت وجود دارد. ممكن است كه استاندارد‌هاي منطقه‌اي يا بين‌المللي خاصي در مورد يك كالاي كشاورزي يا صنعتي و يا نوع سيستم كيفيت قابل اجرا در شركت‌هاي توليدي يا خدماتي تصويب شود و سازمان متولي استاندارد يك كشور آن را رسماً به عنوان استاندارد ملي كشور بپذيرد و پس از تصويب منتشر نمايد. مثلا موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران، استانداردهاي بين‌المللي سري ايزو 9001 تا ايزو 9003 كه در بردارنده‌ مواردي درباره‌ سيستم كيفيت و تضمين كيفيت هستند، را به عنوان استاندارد ملي ايران تصويب كرده و در دي ماه سال 1374 منتشر نموده است(همان).

 

 
 2-1-5- تاريخچه استاندارد

 

استاندارد سازي پديده جديدي نيست و از دير زمان در زندگي بشر وجود داشته است. استاندارد نيز مانند بسياري از پديده‌هاي طبيعي شناخت و برداشتي است كه انسان از محيط پيرامون خود دارد. اين امر در ابتدا به صورت ناخودآگاه تحقق يافته است. براي مثال تاريخ پيدايش سيستم شمارش  دهدهي كه هم اكنون نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرد به گذشته بسيار دور باز مي‌گردد و در واقع الگويي از تعداد انگشتان دو دست انسان است ، همين گونه استاندارد كردن تقويم و تعداد روزهاي ماه در سال رومي كه توسط ژوليوس سزار در 46 سال قبل از ميلاد مسيح انجام شده است)14:20).

در شناخت پيشينه استاندارد ، بسياري پيدايش زبان را نخستين استاندارد بشر مي‌دانند. "صوت‌"هايي كه هر يك مفهوم خاصي دارد و "كد" ويژه‌اي را در ذهن به خود اختصاص مي‌دهد و "پيام" مشخصي را به شنونده القا مي‌كند خود نوعي استاندارد است(13:14).
پيدايش خط يكي ديگر از استانداردهاي مهم بشر است، دستيابي به علائم و مقررات خاصي براي القاء مكتوب مفاهيم و پيام‌ها بدون استاندارد امكان‌پذير نمي‌باشد. در بررسي تاريخي استانداردهاي زندگي بشر در حوزه‌هاي اجتماعي، فرهنگي و ديني بسياري حتي "توتم‌پرستي" را نوعي استاندارد برشمرده‌اند، استانداردي كه به عنوان يك "توتم" در ميان قبيله و قومي مورد احترام بوده است. بعد از پيدايش خط و ارتباط انسان‌ها با يكديگر از طريق كلام و حروف و كلمات و نيز مدنيت يافتن بشر، استانداردهاي زندگي در حوزه‌هاي گوناگون، يكي پس از ديگري به سرعت به وجود آمدند. تمام استانداردها براي تامين زندگي بهتر و زيستن در شرايط مطلوب‌تر توسط انسان‌هاي زبده و متفكر تعيين مي‌شوند و به طور كلي هدف از اتخاذ اين استانداردها، بهره‌گيري از الگوهاي صحيح در زندگي، روابط و توليد براي نيل به كمال هر چه بيشتر انسان‌ها مي‌باشد(همان).

گسترش فن و تجارت در ادوار گذشته نيز انسان را وادار نموده تا در برخي از زمينه‌ها به ويژه انجام اندازه‌گيري‌هاي يكسان و همچنين ساخت وسايل و لوازم خود استانداردهايي را تعيين نمايد. براي مثال وجود ظروف سفالي يك شكل، كشتي‌هايي با طرح و شكل يكسان، ابعاد ثابت و مشخص آجرها و خشت‌ها و حتي قطعات سنگ در بناي اهرام مصر هم چنين وجود مقياس‌هايي نظير وجب، قدم، طول بازو و امثال آن نشانه‌هايي از فرآيند استاندارد كردن در عهد باستان مي‌باشد. شايان ذكر است كه در هزاره سوم قبل از ميلاد مسيح در مصر خط‌كشي با درجه‌بندي نزديك به يك‌ سانتي‌متر مورد استفاده بوده است. در ايران در زمان داريوش اول پادشاه هخامنشي وزنه‌هاي استاندارد شده‌اي براساس واحدي به نام "كرشه" ساخته مي‌شد كه هر كرشه معادل 3/83 گرم بوده است. وزنه‌اي كه از آن زمان باقي مانده و هم اكنون در ايران موجود است معادل 120 كرشه مي‌باشد. در انگلستان در زمان جان پادشاه انگليس در منشور كبير استانداردهايي در رابطه با اوزان و مقياس‌ها جهت امر تجارت تعريف شده است. همين طور در زمان ادوارد اول پادشاه انگليس تعريفي براي اينچ عنوان شده كه جالب توجه است: "يك اينچ عبارت است از طول سه دانه جو خشك شده با شكل طبيعي كه در يك امتداد و سربه سر قرار داده باشند". در يك بررسي اجمالي مشخص خواهد شد كه استانداردهاي عمده در عهد باستان و قرون گذشته به طور كلي قبل از رنسانس كه جنبه عمومي داشته و نياز به آن بيش‌تر از موارد ديگر احساس شده است استانداردهاي اوزان و مقياس‌ها مي‌باشد. اما پس از عصر رنسانس با توجه به تحول بنيادي در طرز تفكر اجتماعي و رشد اختراعات و توليدات صنعتي (انقلاب صنعتي) استانداردهاي صنعتي نيز به وجود آمد. يكي از قديمي‌ترين و اساسي‌ترين اصل استاندارد كه در استانداردهاي كنوني بدان توجه شده است و در حال حاضر نيز به عنوان اولين اصل استاندارد كردن مطرح است اصل كاهش انواع و در كنار آن اصل تعويض‌پذيري است. به طوري كه همين اصل موجبات توليد انبوه و زنجيره‌اي را فراهم نموده است. در گذشته هر توليدكننده يا صنعتگري با توجه به ابزارهاي ابتدايي و ميراث نياكان خود محصولاتي با شكل و طرح و ابعاد متفاوت مي‌ساخت اما امروزه با منسجم شدن توليد محصولاتي با ويژگي‌هاي يكسان توليد مي‌گردد(12:20).
اولين قدم براي علمي كردن استانداردها در سال 1496 ميلادي در زمينه "اندازه‌گيري طول" در انگلستان صورت گرفت. سپس در دهه‌ آخر قرن هيجدهم در فرانسه "سيستم متريك" و "مقياس اوزان" ايجاد شد، به طوري كه در سال 1840 دولت فرانسه استفاده از ساير مقياس‌ها را در فرانسه ممنوع اعلام كرد. هم چنين در سال 1613 انگلستان استاندارد نگارش فرمول‌هاي دارويي و شيميايي را در كتاب British Pharmacopoeia (BP) منتشر ساخت(12:14).

در سال 1798 استاندارد كردن دستورالعمل تعويض قطعات ماشين‌آلات و تجهيزات در امريكا آغاز شد(13:14). همچنين در انگلستان در سال 1841 شخصي به نام جورج ويتورث[7] بر اساس ارتفاع، عمق و تعداد دنده در هر اينچ نظام مخصوصي را براي انواع دنده‌هاي پيچ و مهره به وجود آورد كه تعويض‌پذيري پيچ‌ها و مهره‌ها به سهولت امكان‌پذير باشد. همگام با گسترش توليدات صنعتي و انبوه‌سازي رعايت نكات ايمني نيز مطرح گرديد به ويژه پس از اختراع ماشين بخار و كاربرد گسترده آن در سيستم‌هاي حمل و نقل از قبيل كشتي‌ها و لوكوموتيوها و خسارات ناشي از آن، به طوري كه در نيمه دوم قرن نوزدهم در امريكا انفجار مخازن تحت فشار 000/50 نفر كشته و دو ميليون زخمي برجا گذاشت(15:20).

استاندارد نمودن ساختار تركيبي آهن و فلزات توسط سر جان باري [8]  كه يك مهندس راه و ساختمان و انگليسي بود پيشنهاد شد و در سال 1901 با بنيانگذاري كميته استانداردهاي مهندسي به تصويب رسيد. اين كميته به زودي در ساير زمينه‌هاي مهندسي مواد و تركيبات استانداردهايي را ارائه داد و سرانجام به انستيتوي استانداردهاي بريتانيا تبديل شد(14:14).
رشد تكنولوژي و استفاده از ماشين آلات جديد، افزايش توليدت صنعتي و در نتيجه رقابت در بازارهاي داخلي و خارجي را به دنبال داشته است. از اين رو در روند تكامل استاندارد كردن ، استانداردهاي ديگري از قبيل روشهاي بررسي و آزمون، توصيف ويژگي ها ، اصطلاحات، آيين كار، فنون كنترل كيفيت و سيستم هاي مديريت كيفيت اهميت يافتند(13:20).

 

اصول استاندارد:

 

1)   استاندارد كردن عمل ساده سازي است كه در نتيجه تلاش دسته جمعي و آگاهانه اعضاء جامعه بوجود آمده و مستلزم كاهش بسياري از موضاعات است.

2)      استاندارد كردن فعاليتي است اجتماعي و اقتصادي

3)   نشر يك استاندارد ارزشي ندارد مگر اينكه به اجرا درآيد و اين امر نياز به برنامه ريزي هاي مناسب و فداكاري عده اي براي دستيابي به منافع عمومي دارد.

4)      استاندارد كردن از طريق تهيه يك استاندارد ، انتخاب و سپس تثبيت آنچه انتخاب شده است ، انجام مي گيرد.

5)      استانداردها بايد در فواصل زماني معين مورد بازنگري و در صورت لزوم مورد تجديد نظر قرار گيرد.

6)      هنگام كاركرد با استاندارد ويژگيهاي يك محصول بايد روشهاي آزمون مربوطه را نيز در استاندارد هاي ديگر جستجو نمود.

7)      لزوم اجراي اجباري استانداردهاي ملي بايد به دقت مورد توجه قرار گيرد.

 

فوايد استاندارد كردن:

 

1)      از نظر توليد كننده

-         بكارگيري قواعد اصولي در فرآيندهاي ساخت

-         كنترل بهتر فرآيندها ، مواد و انرژي

-         جلوگيري از تلفات مواد و انرژي

-         افزايش سرعت توليد

-         كاهش ذخيره سازي در مورد مواد اوليه و محصولات

-         كاهش انواع (صرفه جوئيهاي كلي)

-         موفقيت در امر فروش و سود دهي

-         سهولت برقراري ارتباط

2)      از نظر مصرف كننده

-         اطمينان از كيفيت محصول

-         قابليت تعويض پذيري

-         سهولت برقراري ارتباط

3)      از نظر متخصصين

-         بكارگيري روشها و مواد پذيرفته شده جهت سهولت و تسريع طراحي ، انتخاب و ...

-         سهولت بهبود و توسعه محصولات و فرآيندها

-         افزايش اطلاعات و دانش فني در رابطه با خواص، امكانات و كاربرد مواد

-         راهنمائي به منظور تنظيم تحقيقات و برنامه هاي توسعه

4)      از نظر تجارت

-         به حداقل رساندن تأخير  مكاتبات و مذاكرات ناشي از تعيين مشخصات سفارشات ناقص يا غير دقيق

-         وجود اصول عملي و كاربردي جهت پذيرش يا مرجوع نمودن كالا و ارزيابي شكايات و اعتراضات مربوط به قراردادها

 

تدوين استاندارد:

 

بطور كلي استاندارد موضوعات گوناگوني را در بر مي گيرد. هر چيزي در حيطه فكر و عمل انسان قابل استاندارد كردن است خواه مصنوعات دست بشر يا مخلوقات فكر او و حتي اعمال و رفتار او باشد.

سطح استاندارد:

1)      استاندارد كارخانه اي

اينگونه استانداردها توسط كارخانجات و به منظور استفاده در همان واحد توليدي تدوين مي شود. مانند استاندارد كارخانه اي توشيبا و ناسيونال و ...

گاهي كارخانجاتي كه در يك زمينه خاص فعاليت  ميكنند از طريق جامعه يا انجمن استاندارد هائي را موسوم به استاندارد شركتي يا جامعه اي تدوين  ميكنند. مانند جامعه مهندسين خودرو ، جامعه جوشكاري آمريكا و ...

2)      استاندارد ملي

اينگونه استانداردها توسط مؤسسات استاندارد در يك كشور كه مقام ذيصلاح مي باشند تهيه مي شود. در تدوين اين استانداردها توليد كنندگان ، مصرف كنندگان ، اعضاء مراكز علمي و فني و مراكز اداري و تجاري شركت مي كنند. ما نند سازمـان استانـدارد و تحقيقات صنعتي ايران Institute of Standard & Industrial Research of Iran(ISIRI) و مؤسسه استاندارد انگلستان (BSI) و مؤسسه استاندارد آمريكا (ANSI) و فرانسه (AFNOR) و كانادا (CSA) و آلمان (DIN)  و ژاپن (JIS) و نيوزيلند (SNZ) و ...

استانداردهاي ملي از نظر اجرائي به دو دسته تقسيم ميگردد:

-  استاندارد اجباري : استانداردهائي هستند كه در رابطه مستقيم با ايمني و بهداشت، محيط زيست و تجارت(صادرات و واردات) مي باشد و قانونأ از نظر اجرا اجباري مي شوند.

-  استاندارد تشويقي : استانداردهائي هستند كه توليد كننده با توجه به توان بالاي توليد و نيز علاقه مندي و موافقت خود داوطلبانه تمايل به اجراي آن دارد.

تعداد استانداردهاي تشويقي و اجباري در كشورهاي مختلف متفاوت است. در كشورهائي كه داراي اقتصادي كنترل شده مي باشند تقسيم بندي استانداردها به اجباري و تشويقي و تغييرات تعداد آنها بيشتر به چشم مي خورد اما در كشورهائي با اقتصاد آزاد اجراي استانداردها بصورت تشويقي و رقابتي است.

3)      استاندارد منطقه اي

عواملي مانند موقعيت جغرافيائي ، فرهنگ ، سياست ، شكل توليد و مصرف و امثال آن بعضي از كشورها را برآن داشته تا مشتركأ مبادرت به تدوين استانداردهاي منطقه اي نمايند. مانند سازمان مركزي استاندارد آفريقا (ARSO)  و سازمان استاندارد اروپائي (CEN)  و ...

4)      استاندارد بين المللي

روند رشد صنعت و تجارت در جهان باعث وابستگي بيش از پيش كشورها شده است. در راستاي هماهنگي و برقراري ارتباط مشكلات بيشماري بوجود آمده كه براي رفع آن از استانداردهاي بين المللي استفاده مي شود. در تدوين اينگونه استانداردها تمامي كشورها بايد سهم داشته باشند.

مهمتـــرين سازمــــانـي كه وظيفه تــدوين استـانـداردهاي بين المللـي را بعهــده دارد ســازمـــان بين المللـي استــانـدارد International Standard Organization(ISO) است. مقر اين سازمان در شهر ژنو كشور سوئيس است. در سال 1947 با هدف:

1)      يكپارچه كردن تدوين استاندارد در سراسر جهان

2)      حمايت از توليد كننده و  مصرف كننده

3)      توسعه همكاريهاي علمي تكنولوژيكي اقتصادي

با عضويت 20 كشور تـأسيـس شد. در حال حاضر 132 كشور از جمله ايــران عضو ISO هستند. 90 عضو اصلي كه يكي ايــران است و 34 عضو مكاتبه اي و 8 عضو مشترك مي باشند. ايران در TC (كميته فني) ايزو در تدوين استاندارد مشاركت دارد. اين استانداردها در حال حاضر 11950 مورد مي باشد كه توسط 2856 كميته و زير كميته با بيش از 30000 كارشناس تدوين مي شوند.

سازمان استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران در 128 كميته و زير كميته عضو فعال و در 101 كميته عضو ناظر است .   ضمنأ مسئوليت دبيرخانه  كميته هاي فني شوينده ها، كودهاي شيميائي و آرايشي و واژه شناسي اطلاعات و اسناد را بعهده دارد.

تعداد استانداردهاي تدوين شده در صنايع نساجي تا پايان سال 1385 حدود 746 عدد و در صنايع چرم و پايپوش نيز 186 عدد مي باشد.

منابع علمي مورد استفاده در تدوين استانداردهاي ملي ايران ، استانداردهاي بين المللي و استانداردهاي ملي كشورهاي ديگر و همچنين منابع علمي و تجربي داخلي مي باشد.

 

 

جنبه هاي استاندارد:

 

1)      استاندارد علائم و اصطلاحات

2)      استاندارد مبنا

3)      استاندارد ويژگيها

4)      استاندارد آزمون

5)      استاندارد آئين كار

6)      استاندارد بازرسي  و نمونه برداري

7)      استاندارد طبقه بندي

8)      استاندارد درجه بندي

9)      استاندارد بسته بندي، حمل و نگهداري

10)  استاندارد ايمني

 

  
2-1-6- سازمان بين‌المللي استاندارد  ISO

در خصوص استانداردهاي صنعتي، قديمي‌ترين سازماني كه در سطح جهاني تشكيل گرديد، كميسيون بين‌المللي الكتروتكنيك IEC مي‌باشد كه در سال 1906 تاسيس شد. براي استاندارد كردن در ساير زمينه‌ها در سال 1926 سازماني به نام اتحاديه بين‌المللي مؤسسات ملي استاندارد به وجود آمد كه بيست كشور اروپايي عضويت آن را پذيرفتند. اين اتحاديه تا آغاز جنگ بين‌المللي دوم فعال بود

ولي با آغاز جنگ منحل شد. در سال 1944 كميته‌اي تحت عنوان كميته هماهنگي استانداردهاي ملل متحد به وجود آمد كه در آن موسسات استاندارد ملي از 18 كشور شركت داشتند و اين كميته در حقيقت جانشين اتحاديه سابق بود. هدف اين كميته هماهنگ ساختن فعاليت‌هاي صنعتي در كشورهاي عضو بود. دو سال بعد يعني در سال 1946 كنفرانسي در لندن متشكل از نمايندگان كميته هماهنگي استانداردهاي ملل متحد و كشورهاي غيرعضو در اين كميته تشكيل گرديد كه نتيجه مذاكرات منجر به تشكيل سازمان بين‌المللي استاندارد گرديد(47:20).

ايزو سازمان بين‌المللي استاندارد است. كلمه ايزو علامت اختصاري نيست بلكه نامي است كه از كلمه يوناني ISOS به معناي "مساوي" مشتق شده است كه ضمناً ريشه پيشوند ISO در لغاتي مانند IsoMetric (هم اندازه،‌ داراي ابعاد مساوي) و Isonmy (تساوي قوانين يا تساوي افراد در برابر قانون) نيز هست. ارتباط منطقي دو كلمه "مساوي و استاندارد " منجر به انتخاب نام ايزو براي اين سازمان شده است به علاوه استفاده از نام واحد ايزو براي مشخص كردن اين سازمان، از وفور علائم اختصاري جلوگيري مي‌كند. لذا در تمام كشورها نام كوتاه سازمان هميشه ايزو است(11:13).

 يك سازمان تخصصي است و اعضاي سازمان بين‌المللي استاندارد در واقع موسسات استاندارد ملي كشورهايي هستند كه منشور اين سازمان را پذيرفته‌اند. در مورد كشورهايي كه هنوز موسسه استاندارد ملي ندارند بر طبق درخواست آنها و پس از مطالعه عضويت آنها به صورت مكاتبه‌اي يا مشترك پذيرفته مي‌شود. در حال حاضر سازمان بين‌المللي استاندارد داراي 148 عضو است كه 98 كشور عضو اصلي، 40 كشور عضو مكاتبه‌اي و 10 كشور عضو مشترك مي‌باشند. ايران هفتادو هفتمين عضو است كه مجموعه‌ استانداردهاي ايزو را به عنوان استاندارد رسمي كشور پذيرفته است. مقر آن ژنو مي‌باشد و زبان‌هاي رسمي سازمان بين‌المللي استاندارد عبارت است از انگليسي، فرانسه و روسي. كه هزينه ترجمه روسي را موسسه استاندارد روسيه مي‌پردازد. روش كار اين سازمان در تدوين استانداردهاي بين‌المللي مشابه كار موسسات استاندارد ملي كشورهاست. به اين صورت كه بنا به تصويب شوراي سازمان بين‌المللي استاندارد يك كميته فني با عنوان خاص تشكيل مي‌گردد(48:20).

اين سازمان از 180 كميته فني تشكيل يافته كه هر يك از اين كميته ها مسئوليت فعاليت در يكي از اين زمينه هاي تخصصي مربوطه را بر عهده دارند(10:10).

 اين كميته فني متشكل از اعضايي است كه از طرف هر يك از موسسات عضو بر حسب ارتباط و علاقه به موضوع آن كميته به وجود مي‌آيد. هر كميته فني داراي يك دبيرخانه است كه توسط يكي از موسسات عضو آن كميته اداره مي‌شود. اين موسسه خود نيز مانند ساير اعضاء شركت كننده در كميته فني داراي يك نماينده است كه با بي‌طرفي كامل عهده‌دار حسن جريان امور كميته فني مربوطه مي‌باشد و موظف است ساليانه گزارش حاوي نتيجه اقدامات كميته را به شورا تقديم دارد. اعضايي كه در كار يك كميته فني فعالانه تشريك مساعي مي‌كنند به نام" اعضاء فعال" خوانده مي‌شوند و اعضايي كه فقط مايلند در كار يك كميته ناظر و به امور آگاه باشند بدون آن كه حق راي داشته باشند به نام "اعضاء ناظر" ناميده مي‌شوند(48:20).

با انتخاب و پذيرش موضوع كار پيش نويس مقدماتي تهيه و به منظور بررسي و مطالعه به كميته فني ارائه مي شود. پس از بررسي آن از لحاظ علمي و فني و تصويب به وسيله‌ اعضاء فعال آن كميته، پيش نويس آماده شده به صورت پيش نويس استاندارد در مي­آيد كه به دبيرخانه مركزي ارسال مي شود تا نسبت به تكثير آن و توزيع بين كشورهاي عضو به منظور بررسي، اعلام نظر و تصويب اقدام نمايد. اين پيش نويس پس از وصول رأي موافق 75% از كشورهاي عضو تصويب خواهد شد(همان). استفاده از استانداردهايي كه توسط ايزو تهيه مي‌شوند، اختياري است و ايزو هيچگونه قدرتي در رابطه با اجراء و پياده كردن اين استانداردها ندارد. درصد خاصي از استانداردهاي اين سازمان كه عمدتاً‌ در رابطه با بهداشت، ايمني و محيط زيست هستند در برخي از ممالك به عنوان بخشي از مقررات مورد استفاده قرار مي‌گيرد. يا در قوانين آنها به استانداردهاي مذكور، به عنوان يك مبناي فني ارجاع داده مي‌شود. در هر صورت هر گونه اقتباس از اين استانداردها مي‌تواند به صورت تصميمات لازم‌الاجراي مقامات قانوني يا دولتهاي كشورهاي ذيربط درآيد و ايزو راساً هيچگونه اختيار قانونگذاري يا وضع مقررات ندارد. از طرفي در سطح بين‌المللي، موسساتي نيز وجود دارند كه از سازمان بين‌المللي ايزو اين اجازه را دارند كه پس از بررسي‌هاي لازم نسبت به صدور گواهينامه اجراء، اقدام نمايند(12:13).

  
2-1-7- اهداف ايزو:

ISO اهداف و وظايف خود را به اين گونه بيان نموده است:

در توسعه امر استاندارد در جهان به منظور ايجاد تسهيلات لازم براي مبادلات بين‌المللي كالاها، خدمات و اشاعه و ترويج همكاري‌هاي متقابل در حوزه فعاليت‌هاي فرهنگي، علمي، فني و اقتصادي مي‌باشد. براي نيل به اهداف فوق فعاليت‌هاي زير را مي‌توان نام برد:

1) فراهم ساختن تسهيلات لازم به منظور ايجاد هماهنگي و همگامي استانداردهاي ملي موسسات عضو

2) تهيه استانداردهاي بين‌المللي در هر مورد مشروط به اين كه مغاير با نظريات هيچ يك از اعضاء نباشد.

3) فراهم ساختن تسهيلات، تشويق لازم براي توسعه و نشر استانداردهاي جديد در سطح ملي و بين‌المللي

4) فراهم نمودن تسهيلات لازم براي مبادله اطلاعات مربوط به فعاليت‌هاي اعضاء و كميته‌هاي فني

5) همكاري با ساير سازمان‌هاي بين‌المللي كه به نحوي از انحاء با اين سازمان مربوط بوده و علاقمند به بررسي و تحقيق در مورد پروژه و طرح‌هاي استاندارد آنها مي‌باشد(14:14).

 

 

سازمان استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران :

 

در محل كرج – شهر صنعتي كرج قرار دارد. دفتر مركزي آن در تهران – ونك – ابتداي خيابان وليعصر واقع است. اين سازمان در سال 1304 اولين قانون مربوط به اوزان و مقياسها را بنا گذاشت. در سال 1332 اداره آزمايشگاهي به منظور كنترل كيفي كالاهاي صادراتي ايجاد شد. در سال 1339 اجازه تأسيس مؤسسه استاندارد ايران به تصويب مجلس رسيد. در سال 1343 آزمايشگاههاي شهر صنعتي كرج به مؤسسه تبديل شد.

در سال 1371 قانون اصلاح قوانين و مقررات مؤسسه از مجلس گذشت كه جايگزين قوانين قبلي شد.

در سال 1376 اصلاحاتي در قانون مؤسسه اعمال شد.

لازم به ذكر است كه علامت استاندارد از كلمه Safety يا Standard مي باشد و داخل آن بصورت مستقيم نشان دهنده كلمه ايران و بصورت برعكس نشان دهنده كلمه اختصاري ISIRI مي باشد.

 

 

 

 

وظايف و تكاليف قانوني سازمان:

 

1)      تعيين و تدوين و نشر استانداردهاي ملي( تعداد كل استانداردهاي ملي تدوين شده تا پايان سال 1386 حدود 11000 عدد مي باشد)

2)      انجام تحقيقات به منظور تدوين استاندارد ، بالابردن كيفيت توليد داخلي

3)      ترويج استانداردهاي ملي

4)      نظارت بر اجراي استانداردهاي اجباري

5)      كنترل كيفيت كالاهاي مشمول استاندارد اجباري

6)      كنترل كيفيت كالاهاي وارداتي مشمول استاندارد اجباري

7)      مشاركت در تدوين استاندارد بين المللي

8)      آزمايش و تطبيق نمونه كالا با استانداردهاي مربوطه

9)      آموزش به مسئولين كنترل كيفيت واحدهاي توليدي

 

اركــان سازمان :

 

 اعضاي شوراي عالي استاندارد :

1)      رئيس جمهور

2)      معاون رئيس جمهور و رئيس سازمان مديريت و برنامه ريزي، معاون رئيس جمهور و رئيس سازمان حفاظت محيط زيست

3)   وزير صنايع و معادن،بازرگاني،بهداشت و درمان آموزش پزشكي، ارتباطات و فناوري اطلاعات ، جهاد كشاورزي، دفاع، علوم ، كار، مسكن، نفت و نيرو

4)      دادستان كل كشور

5)      رئيس اتاق بازرگاني و صنايع و معادن

6)      رئيس سازمان بعنوان دبير شوراي عالي استاندارد

7)      دو نفر كارشناس در امور استاندارد

سازمان استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران در كشور به كمك  28   اداره كل در مراكز استانها فعال مي باشد.

وظايف و مسئوليتهاي قسمتهاي گوناگون اداره كل به شرح زير مي باشد:

 

-         وظايف اداره نظارت بر اجراي استاندارد و كنترل كيفيت:

 

1)      نظارت بر اجراي استانداردهاي اجباري

2)      برگزاري كميته هاي علائم، صدور، تمديد، تعليق و ابطال علامت استاندارد

3)      نمونه برداري از مراكز توليد و عرضه

4)      بازديد فني از واحدهاي توليدي

5)   توقيف و جمع آوري كالاهاي مشمول استاندارد اجباري فاقد علامت استاندارد يا پائين تر از حد استاندارد و يا كالاهاي داراي علامت استاندارد جعلي از مراكز توليد، عرضه و فروش

6)      نظارت بر كالاهاي مشمول استاندارد اجباري براي مراكز توليد ، فروش و عرضه

7)      نظارت بر فرآورده هاي واحدهاي توليدي تحت پوشش

8)      نظارت بر مراكز تمركز و عرضه

-         وظايف و مسئوليتهاي اداره امور آزمايشگاهها:

1)      آزمون فرآورده هاي توليدي

2)      آموزش مسئولين كنترل كيفيت

3)      مشاركت در تدوين استاندارد

4)      شناسائي و ارزيابي آزمايشگاه هاي همكار استاني

5)      بازديد از آزمايشگاه هاي همكار استاني

6)      ارائه خدمات آزمايشگاهي به گمركات استان

7)      بازديد از آزمايشگاه همكار

 

 

 

 

 

 

 

صنايع به سه دسته تقسيم مي گردد:

 

1)      صنايع فلزي

2)      صنايع غير فلزي

3)      صنايع بسته بندي

 

صنايع فلزي به گروههاي زير دسته بندي مي شود:

 

-         اوزان و مقياسها و وسايل سنجش

-         برق و الكترونيك

-         خودرو و نيرو محركه

-         مكانيك و فلز شناسي

-         مهندسي پزشكي

-         انگ و عيار فلزات گرانبها

 

صنايع غير فلزي به گروههاي زير دسته بندي مي شود:

 

-         ساختمان و معدني

-         شيميائي

-         غذائي و كشاورزي

-         نساجي و چرم

و  بسته بندي و سلولزي زير گروه صنايع بسته بندي مي

 

نظرات شما عزیزان: